Pałac Zamoyskiego

Mapa

Informacje

W 1659 stał tu dwór cześnika warszawskiego Piotrowskiego. W XVIII w. stał tu dom Marii Anny de la Grange dArquien, żony Jana Wielopolskiego. Wcześniej stały tu 2 pałace należące do Branickich (mały i wielki). W 1744 przebudowano pałac dla Jana Klemensa Branickiego, a ok. 1773 rozbudowano zespół dla Franciszka Ksawerego Branickiego wg proj. Zuga. W 1818, z dwóch założono tu dwa pałace: Większy (nr 69) zajął Antoni Kawczyński, a Mniejszy (nr 67) zajęła księżna Anna Sapieha. W pałacu Mniejszym mieszkał Stanisław Staszic i tu zmarł w 1826, a inne pomieszczenia zajmowali Tomasz Kamieński - sędzia Trybunału Cywilnego, Aleksander Skrebicki - zarządca Komisji Polowej Prowiantską Litewskiego Oddzielnego Korpusu, hrabia Walenty Faustyn Sobolewski herbu Ślepowron (1765-1831) - sekretarz w gabinecie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, starosta warszawski w latach 1785-1794, poseł na Sejm Czteroletni, hrabia Ignacy Sobolewski (1770-1846) - minister sprawiedliwości Królestwa Polskiego w latach 1825-30 a także Adam Dunin-Żurkowski (zm. 1829) - "Jaśnie Wielmożny Radca Stanu Państwa Rosyjskiego i kawaler różnych orderów". W 1827 działał tu handel win i korzeniami i swój zakład miał fryzjer Szczepan Maczucki. W 1838 Andrzej Zamoyski kupił dwa pałace i połączono je w 1843-7 wg proj. Henryka Marconiego. Mieszkał tu wówczas Jerzy Aleksandrowicz (1819-1894), profesor botaniki Szkoły Głównej i Uniwersytetu Warszawskiego, dyrektor Ogrodu Botanicznego, założyciel Ogrodu Pomologicznego na Marymoncie, pionier jedwabnictwa w Polsce. Do grona lokatorów zaliczali się również profesorowie Józef Chołody i Nikodem Krzysztof Pęczarski (1814-1877) oraz muzyk Feliks Jaroński (1823-1895). Płaskorzeźby wykonał Paweł Maliński (Minerwa, Merkury, Ceres, Wisła i Bug symbolizujące przemysł, handel, rolnictwo i żeglugę). W 1842 przeniosła się tutaj - wraz z rodzicami - z nr 70 Jadwiga Łuszczewska (1834-1908), znana później pod pseudonimem Deotyma pisarka i poetka. Mieszkało tu (w pałacu i budynkach na posesji) kilkaset osób, głównie służby, prowadzono również wiele interesów: handel kolonialny panien Langage, skład herbaty i ruskich towarów braci Gridinów, sklep myśliwski. Działała tu równiez wytwórnia luster i okien Patrycego Enderlina, magazyn strojów damskich Cecylii Wyganowskiej i sklep ze słomkowymi kapeluszami kobiecymi Emilii Rogińskiej, wytwórnia ram złoconych Rudolfa Methlowa, fabryczka wyrobów żelaznych Pawła Frybesa i zakład fotograficzny Józefa Giwartowskiego. 26.09.1863 przed pałacem, w czasie przejazdu carskiego namiestnika Teodora Berga, Żandarmeria Narodowa dokonała na niego nieudanego zamachu. Jako zemstę wyrzucono przez okno fortepian Chopina, który stał w mieszkaniu jego siostry, Izabeli Barcińskiej. Pod koniec XIX w. mieściły się tu Towarzystwo Ruskie, Dom Handlowy Ludwika Smolińskiego (maszyny do szycia, litografie, narzędzia rolnicze, zboże, wódka), skład płótna i towarów lnianych Alberta Loevego, skład z papierem stemplowanym Izydora Zweibauma, handel galanterii żelaznej Braun i Geier, zakład optyczno-chirurgiczny i fizyko-matematyczny Gustawa Gerlacha, cukiernia A. Możdżeńskiego, skład cukru i herbaty Leona Krupeckiego, księgarnia D.E. Kożanczykowa, sklep z genewskimi zegarkami Władysława Grabaua (przeniesiony potem do nr 70), w 1881 działał tu skład płótna i materiałów W. Muller i S-ka. Na pocz. XX w. mieściła się tu księgarnia rosyjska Karabasnikowa. Potem, aż do 1915 mieścił się tu Zarząd Wojenny Okręgu Warszawskiego i Sąd Wojenny, gdzie w 1905 sądzono Kasprzaka i Gurcmana (Kasprzaka skazano na karę śmierci). W 1928 część (nr 67 zajmowała Komenda Głowna Policji Państwowej i redakcje Wojskowego Przeglądu Wydawniczego i Niższego Funkcjonariusza Państwowego. W drugiej części (nr 69) istniała księgarnia Ossolineum, sklep z wyrobami elektrycznymi firmy Ericsson, perfumeria Wildt i S-ka oraz kolektura państwowa Janiny Haładej „Szukasz szczęścia wstąp na chwilę. Przed samą wojną mieściło się tu Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. W 1939 mieściło się tu Dowództwo Obrony Warszawy. Po przejęciu budynku przez Niemców umieścili oni tu swoją Komendę Policji. W czasie odbudowy Mieczysław Kuźma zmienił całkowicie wygląd okiem 2 górnych pięter (nr 69), a także odbudował nr 67 niezgodnie z oryginałem, nie odbudowując również 2 pałaców na tyle. W tympanonie umieszczona jest płaskorzeźba Pawła Malińskiego, która przedstawia Minerwę (mądrość), Cererę (rolnictwo), Merkurego (handel) i Jazona (zamożność). Dziś budynek zajmuje Uniwersytet Warszawski (Wydział Dziennikarstwa). Tablica upamiętniająca Wrzesień 1939. Umieszczono ją tu na pocz. lat 50 XX w. Napis na niej głosi: W tym domu we wrześniu 1939 r. podczas hitlerowskiego najazdu na Polskę mieściło się dowództwo obrony Warszawy.